Jarosław Bury
Wstęp
Komańcza, jedna z największych pod względem powierzchni wiejskich gmin w Polsce, położona jest w południowej części województwa podkarpackiego i administracyjnie przynależy do powiatu sanockiego. W ujęciu regionalizacji fizycznogeograficznej gmina leży w megaregionie Karpackim, na pograniczu prowincji Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym oraz prowincji Karpaty Wschodnie z Podkarpaciem Wschodnim, podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie i podprowincji Beskidy Wschodnie. Gmina leż zatem na pograniczu makroregionów Beskidy Zachodnie i Beskidy Lesiste i jednocześnie na pograniczu mezoregionów Beskidu Niskiego i Bieszczadów Zachodnich.
Siedzibą gminy jest miejscowość Komańcza. Na terenie gminy, do początku 2017 roku zlokalizowanych było 14 sołectw: Czystogarb, Dołżyca, Komańcza, Mików, Moszczaniec, Radoszyce, Rzepedź, Smolnik, Stary Łupków, Szczawne, Turzańsk, Wisłok Wielki, Wola Michowa, Wysoczany oraz 16 innych miejscowości, nie mających rangi sołectwa: Balnica, Banniczka, Duszatyn, Górna Wieś, Jasiel, Jawornik, Kulaszne, Maniów, Nowy Łupków, Osławica, Polany Surowicze, Prełuki, Rudawka Jaśliska, Surowica, Szczerbanówka oraz Zubeńsko. Po zmianie granic administracyjnych na przełomie 2016/2017 roku gmina zmniejszyła obszar z 455.2 do ok. 388 km kwadratowych, w wyniku przyłączenia do gminy Jaśliska w powiecie dukielskim miejscowości: Darów, Jasiel, Moszczaniec, Polany Surowiczne, Rudawka Jaśliska i Surowica.
Gmina Komańcza jest słabo zaludniona, w porównaniu z innymi rejonami kraju, gęstość zaludnienia sięga tu zaledwie 10,8 mieszk./km². Około 70% powierzchni gminy pokrywają lasy, a ponadto cały jej obszar obejmują różnorakie formy ochrony przyrody – południowo-wschodnią część gminy zajmuje Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy, a zachodnią Jaśliski Park Krajobrazowy. Pozostałe tereny gminy chronią dwa Obszary Chronionego Krajobrazu – Wschodniobeskidzki oraz Beskidu Niskiego. Ponadto na terenie gminy Komańcza wyznaczono Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk sieci Natura 2000: Ostoja Jaśliska i Bieszczady oraz Obszary Specjalnej Ochrony: Beskid Niski i Bieszczady. Na terenie gminy zlokalizowane są ponadto rezerwaty leśno-krajobrazowe: „Źródliska Jasiołki” i „Przełom Osławy pod Duszatynem” oraz rezerwat przyrody nieżywionej „Zwiezło”.
Gmina Komańcza cechuje się wysokimi walorami przyrodniczymi oraz krajoznawczo-turystycznymi, jednak jak dotąd nie przeprowadzono kompleksowej inwentaryzacji dotyczącej występujących tu owadów, a w szczególności brak jest wyczerpującego opracowania dotyczącego motyli – Lepidoptera. Dotyczy to również motyli dziennych – Rhopalocera (Hesperioidea i Papilionoidea – rodziny: Hesperiidae oraz Papilionidae, Pieridae, Lycaenidae i Nymphalidae), niewielkiej procentowo części, która w skali kraju należy do najczęściej badanych i jednocześnie najlepiej poznanych grup tych owadów.
Większości gatunków Rhopalocera w Polsce jest bardzo dobrze rozpoznana pod względem rozmieszczenia, biologii i ekologii, znane są również wieloletnie trendy dotyczące liczebności poszczególnych gatunków oraz grożące im zagrożenia (Dąbrowski i Krzywicki 1982, Krzywicki 1982, Buszko i Nowacki 2008, Bury 2010, Sielezniew i Dziekańska 2010, Warecki 2010). Wiele spośród motyli dziennych wykazanych w Polsce uznanych zostało za zagrożone wyginięciem, i tak na 164 znanych gatunków, 26 podlega obecnie prawnej ochronie w naszym kraju (Rozporządzenie…), 26 gatunków umieszczonych zostało w „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Bezkręgowce.” (Głowaciński i Nowacki 2004), a aż 66 na „Czerwonej Liście Gatunków Ginących i Zagrożonych w Polsce” (Buszko i Nowacki 2002). Ponadto, co istotne w kontekście geograficznego położenia gminy Komańcza, 38 gatunków motyli dziennych umieszczonych zostało na „Czerwonej Liście Zwierząt Karpat” (Witkowski i in. 2003). Owady te chronione są również międzynarodowymi umowami, z których najistotniejsze znaczenie dla Polski, będącej członkiem Unii Europejskiej, ma tzw. Dyrektywa Siedliskowa, wyznaczająca gatunki zwierząt będące przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej, których ochrona wymaga wyznaczenia Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (SOOS).
Celem pracy jest prezentacja stanu wiedzy na temat występowania motyli dziennych (Rhopalocera: Hesperioidea i Papilionoidea) na terenie gminy Komańcza.
Materiał i metody
Lista gatunków motyli dziennych, jaką przedstawiono w niniejszym opracowaniu, została oparta na podstawie obserwacji własnych autora, przeprowadzonych w latach 1980-2017, danych uzyskanych z dostępnej literatury, jak też danych znajdujących się na stronach Krajowej Sieci Informacji o Bioróżnorodności (www.ksib.pl) oraz w bazie rekordów Motyle Europy (www.lepidoptera.eu), której autor jest aktywnym współtwórcą (ponad 26 tyś. rekordów). Owady – osobniki dojrzałe oraz stadia preimaginalne obserwowano w miejscach ich występowania na terenie gminy Komańcza, obserwacje dokumentowano fotograficznie – figury No 1-100. Wyniki zaprezentowano w tabelach No 1-7.
Lista gatunków motyli dziennych wykazanych w okolicy Komańczy do roku 2017.
Na omawianym obszarze stwierdzono obecność 97 gatunków (Tab. 1), co stanowi niemal 60% (59,15%) wszystkich gatunków zanotowanych na terenie Polski (Buszko i Masłowski 2008, Sielezniew i Dziekańska 2010). Spośród wykazanych gatunków do poszczególnych rodzin należy odpowiednio:
- powszelatkowate (Hesperiidae) – 9 gatunków,
- paziowate (Papilionidae) – 3 gatunki,
- bielinkowate (Pieridae) – 13 gatunków,
- modraszkowate (Lycaenidae) – 28 gatunków,
- rusałkowate (Nymphalidae) – 46 gatunków, w tym do podrodziny oczennicowatych (Satyrinae) – 15 gatunków.
| Lp. | Gatunek – nazwa łacińska | Gatunek – nazwa polska |
| Hesperiidae | Karłątkowate | |
| 1. | Erynnis tages (Linnaeus, 1758) | powszelatek brunatek |
| 2. | Carcharodus alceae (Esper, 1780) | warcabnik ślazowiec |
| 3. | Pyrgus malvae (Linnaeus, 1758) | powszelatek malwowiec |
| 4. | Carterocephalus palaemon (Pallas, 1771) | kosternik palemon |
| 5. | Carterocephalus silvicola (Meigen, 1829) | kosternik leśniak |
| 6. | Thymelicus lineola (Ochsenheimer, 1808) | karłątek ryska |
| 7. | Thymelicus sylvestris (Poda, 1761) | karłątek leśny |
| 8. | Hesperia comma (Linnaeus, 1758) | karłątek klinek |
| 9. | Ochlodes sylvanus (Esper, 1777) | karłątek kniejnik |
| Papilionidae | Paziowate | |
| 10. | Parnassius mnemosyne (Linnaeus, 1758) | niepylak mnemozyna |
| 11. | Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) | paź żeglarz |
| 12. | Papilio machaon Linnaeus, 1758 | paź królowej |
| Pieridae | Bielinkowate | |
| 13. | Leptidea reali Reissinger, 1989 | wietek Reala |
| 14. | Leptidea sinapis Reissinger, 1989 | wietek gorczycznik |
| 15. | Anthocharis cardamines (Linnaeus, 1758) | zorzynek rzeżuchowiec |
| 16. | Aporia crataegi (Linnaeus, 1758) | niestrzęp głogowiec |
| 17. | Pieris brassicae (Linnaeus, 1758) | bielinek kapustnik |
| 18. | Pieris rapae (Linnaeus, 1758) | bielinek rzepnik |
| 19. | Pieris napi (Linnaeus, 1758) | bielinek bytomkowiec |
| 20. | Pieris bryoniae (Hübner, 1806) | Bielinek bryonie |
| 21. | Pontia daplidice (Linnaeus, 1758) | bielinek rukiewnik |
| 22. | Colias erate (Esper, 1805) | szlaczkoń erate |
| 23. | Colias croceus (Fourcroy, 1785) | szlaczkoń sylwetnik |
| 24. | Colias hyale (Linnaeus, 1758) | szlaczkoń siarecznik |
| 25. | Gonepteryx rhamni (Linnaeus, 1758) | latolistek cytrynek |
| Lycaenidae | Modraszkowate | |
| 26. | Hamearis lucina (Linnaeus, 1758) | wielena plamowstęg |
| 27. | Lycaena phlaeas (Linnaeus, 1761) | czerwończyk żarek |
| 28. | Lycaena dispar (Haworth, 1802) | czerwończyk nieparek |
| 29. | Lycaena virgaureae (Linnaeus, 1758) | czerwończyk dukacik |
| 30. | Lycaena tityrus (Poda, 1761) | czerwończyk uroczek |
| 31. | Lycaena alciphron (Rottemburg, 1775) | czerwończyk zamgleniec |
| 32. | Lycaena hippothoe (Linnaeus, 1761) | czerwończyk płomieniec |
| 33. | Thecla betulae (Linnaeus, 1758) | pazik brzozowiec |
| 34. | Neozephyrus quercus (Linnaeus, 1758) | pazik dębowiec |
| 35. | Callophrys rubi (Linnaeus, 1758) | zieleńczyk ostrężyniec |
| 36. | Satyrium w-album (Knoch, 1782) | ogończyk wiązowiec |
| 37. | Satyrium pruni (Linnaeus, 1758) | ogończyk śliwowiec |
| 38. | Satyrium ilicis (Esper, 1779) | ogończyk ostrokrzewowiec |
| 39. | Satyrium acaciae (Fabricius, 1787) | ogończyk akacjowiec |
| 40. | Cupido minimus (Fuessly, 1775) | modraszek malczyk |
| 41. | Cupido decolorata (Staudinger, 1886) | modraszek blady |
| 42. | Cupido alcetas (Hoffmansegg, 1804) | modraszek alcetas |
| 43. | Cupido argiades (Pallas, 1771) | modraszek argiades |
| 44. | Celastrina argiolus (Linnaeus, 1758) | modraszek wieszczek |
| 45. | Glaucopsyche alexis (Poda, 1761) | modraszek aleksis |
| 46. | Phengaris arion (Linnaeus, 1758) | modraszek arion |
| 47. | Phengaris rebeli (Hirschke, 1904) | modraszek Rebela |
| 48. | Plebejus argus (Linnaeus, 1758) | modraszek argus |
| 49. | Aricia eumedon (Esper, 1780) | modraszek eumedon |
| 50. | Cyaniris semiargus (Rottemburg, 1775) | modraszek semiargus |
| 51. | Polyommatus icarus (Rottemburg, 1775) | modraszek ikar |
| 52. | Polyommatus daphnis (Denis & Schiffermüller, 1775) | modraszek dafnid |
| 53. | Polyommatus bellargus (Rottemburg, 1775) | modraszek adonis |
| Nymphalidae | Rusałkowate | |
| 54. | Argynnis paphia (Linnaeus, 1758) | dostojka malinowiec |
| 55. | Argynnis pandora (Denis & Schiffermüller, 1775) | dostojka pandora |
| 56. | Argynnis aglaja (Linnaeus, 1758) | dostojka aglaja |
| 57. | Argynnis adippe (Denis & Schiffermüller, 1775) | dostojka adype |
| 58. | Argynnis niobe (Linnaeus, 1758) | dostojka niobe |
| 59. | Argynnis laodice (Pallas, 1771) | dostojka laodyce |
| 60. | Issoria lathonia (Linnaeus, 1758) | dostojka latonia |
| 61. | Brenthis ino (Rottemburg, 1775) | dostojka ino |
| 62. | Brenthis daphne (Bergsträsser, 1780) | dostojka dafne |
| 63. | Boloria euphrosyne (Linnaeus, 1758) | dostojka eufrozyna |
| 64. | Boloria selene (Denis & Schiffermüller, 1775) | dostojka selene |
| 65. | Boloria dia (Linnaeus, 1767) | dostojka dia |
| 66. | Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) | rusałka admirał |
| 67. | Vanessa cardui (Linnaeus, 1758) | rusałka osetnik |
| 68. | Aglais io (Linnaeus, 1758) | rusałka pawik |
| 69. | Aglais urticae (Linnaeus, 1758) | rusałka pokrzywnik |
| 70. | Polygonia c-album (Linnaeus, 1758) | rusałka ceik |
| 71. | Araschnia levana (Linnaeus, 1758) | rusałka kratkowiec |
| 72. | Nymphalis antiopa (Linnaeus, 1758) | rusałka żałobnik |
| 73. | Nymphalis polychloros (Linnaeus, 1758) | rusałka wierzbowiec |
| 74. | Nymphalis xanthomelas (Esper, 1781) | rusałka drzewoszek |
| 75. | Euphydryas aurinia (Rottemburg, 1775) | przeplatka aurinia |
| 76. | Melitaea phoebe (Denis & Schiffermüller, 1775) | przeplatka febe |
| 77. | Melitaea diamina (Lang, 1789) | przeplatka diamina |
| 78. | Melitaea athalia (Rottemburg, 1775) | przeplatka atalia |
| 79. | Limenitis populi (Linnaeus, 1758) | pokłonnik osinowiec |
| 80. | Limenitis camilla (Linnaeus, 1764) | pokłonnik kamilla |
| 81. | Apatura iris (Linnaeus, 1758) | mieniak tęczowiec |
| 82. | Apatura ilia (Denis & Schiffermüller, 1775) | mieniak strużnik |
| Nymphalidae: Satyrinae | Oczennicowate | |
| 83. | Pararge aegeria (Linnaeus, 1758) | osadnik egeria |
| 84. | Lasiommata megera (Linnaeus, 1767) | osadnik megera |
| 85. | Lasiommata maera (Linnaeus, 1758) | osadnik kostrzewiec |
| 86. | Coenonympha arcania (Linnaeus, 1761) | strzępotek perełkowiec |
| 87. | Coenonympha glycerion (Borkhausen, 1788) | strzępotek glicerion |
| 88. | Coenonympha pamphilus (Linnaeus, 1758) | strzępotek ruczajnik |
| 89. | Aphantopus hyperantus (Linnaeus, 1758) | przestrojnik trawnik |
| 90. | Maniola jurtina (Linnaeus, 1758) | przestrojnik jurtina |
| 91. | Hyponephele lycaon (Rottemburg, 1775) | przestrojnik likaon |
| 92. | Erebia ligea (Linnaeus, 1758) | górówka boruta |
| 93. | Erebia euryale (Esper, 1805) | górówka euriala |
| 94. | Erebia aethiops (Esper, 1777) | górówka medea |
| 95. | Erebia medusa (Denis & Schiffermüller, 1775) | górówka meduza |
| 96. | Melanargia galathea (Linnaeus, 1758) | polowiec szachownica |
| 97. | Minois dryas (Scopoli, 1763) | skalnik driada |
Tab. 1. Lista motyli dziennych stwierdzonych w gminie Komańcza do roku 2017.
Gatunki cenne – prawnie chronione oraz zagrożone wyginięciem w Polsce
Spośród wykazanych na terenie gminy Komańcza 97 gatunków motyli dziennych, 7 objętych jest ochroną prawną w Polsce, (Tab. 2), 7 gatunków umieszczono w „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Bezkręgowce” (Tab. 3), 21 gatunków wpisano na „Czerwoną Listę Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce” (Tab. 4), 19 gatunków umieszczono na „Czerwonej Liście Zwierząt Karpat” (Tab. 5), a 4 gatunki znajdują się na liście zwierząt będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej, których ochrona wymaga wyznaczenia Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (Tab. 6).
| Lp. | Gatunek objęty ochroną prawną w Polsce |
| Ochrona ścisła | |
| 1. | Parnassius mnemosyne (Linnaeus, 1758) |
| 2. | Lycaena dispar (Haworth, 1802) |
| 3. | Phengaris arion (Linnaeus, 1758) |
| 4. | Euphydryas aurinia (Rottemburg, 1775) |
| Ochrona częściowa | |
| 5. | Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) |
| 6. | Phengaris rebeli (Hirschke, 1904) |
| 7. | Minois dryas (Scopoli, 1763) |
Tab. 2. Motyle dzienne wykazane na terenie gminy Komańcza, objęte ochroną gatunkową w Polsce (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt).
| Lp. | Gatunek ujęty w PCzKZ | Kategoria zagrożenia |
| 1. | Parnassius mnemosyne (Linnaeus, 1758) | VU |
| 2. | Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) | VU |
| 3. | Lycaena dispar (Haworth, 1802) | LR |
| 4. | Phengaris arion (Linnaeus, 1758) | EN |
| 5. | Phengaris rebeli (Hirschke, 1904) | VU (jako Ph. alcon) |
| 6. | Euphydryas aurinia (Rottemburg, 1775) | EN |
| 7. | Minois dryas (Scopoli, 1763) | CR |
Tab. 3. Motyle dzienne wykazane na terenie gminy Komańcza, znajdujące się w „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Bezkręgowce” (Głowaciński i Nowacki 2004). Zastosowane kategorie zagrożenia gatunków: EX – zanikły, CR – skrajnie zagrożony, EN – silnie zagrożony, VU – wysokiego ryzyka, LR – niższego ryzyka.
| Lp. | Gatunek umieszczony na CzLZGiZwP | Kategoria zagrożenia |
| 1. | Parnassius mnemosyne (Linnaeus, 1758) | VU |
| 2. | Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) | VU |
| 3. | Papilio machaon Linnaeus, 1758 | LC |
| 4. | Hamearis lucina (Linnaeus, 1758) | VU |
| 5. | Lycaena dispar (Haworth, 1802) | LC |
| 6. | Satyrium acaciae (Fabricius, 1787 | NT |
| 7. | Phengaris arion (Linnaeus, 1758) | EN |
| 8. | Phengaris rebeli (Hirschke, 1904) | EN |
| 9. | Aricia eumedon (Esper, 1780) | VU |
| 10. | Polyommatus bellargus (Rottemburg, 1775) | VU |
| 11. | Brenthis daphne (Bergsträsser, 1780) | LC |
| 12. | Boloria euphrosyne (Linnaeus, 1758) | NT |
| 13. | Nymphalis xanthomelas (Esper, 1781) | DD |
| 14. | Euphydryas aurinia (Rottemburg, 1775) | EN |
| 15. | Melitaea diamina (Lang, 1789) | VU |
| 16. | Limenitis populi (Linnaeus, 1758) | LC |
| 17. | Apatura iris (Linnaeus, 1758) | LC |
| 18. | Apatura ilia (Denis & Schiffermüller, 1775) | LC |
| 19. | Erebia ligea (Linnaeus, 1758) | VU |
| 20. | Erebia aethiops (Esper, 1777) | VU |
| 21. | Minois dryas (Scopoli, 1763) | CR |
Tab. 4. Motyle dzienne wykazane na terenie gminy Komańcza, znajdujących się na „Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce” (Buszko i Nowacki 2002). Zastosowane kategorie: EX – wymarły, CR – krytycznie zagrożony, EN – zagrożony, VU – narażony, NT – bliski zagrożenia, LC – najmniejszej troski, DD – dane niepełne.
| Lp. | Gatunek umieszczony na CzLZK | Kategoria zagrożenia w Polskich Karpatach |
| 1. | Parnassius mnemosyne (Linnaeus, 1758) | CR/VU |
| 2. | Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) | CR/VU |
| 3. | Papilio machaon Linnaeus, 1758 | VU |
| 4. | Pieris bryoniae (Hübner, 1806) | VU |
| 5. | Hamearis lucina (Linnaeus, 1758) | + |
| 6. | Lycaena dispar (Haworth, 1802) | VU |
| 7. | Satyrium w-album (Knoch, 1782) | + |
| 8. | Phengaris arion (Linnaeus, 1758) | VU |
| 9. | Phengaris rebeli (Hirschke, 1904) | CR/VU (jako Ph. alcon) |
| 10. | Polyommatus bellargus (Rottemburg, 1775) | VU |
| 11. | Polyommatus daphnis (Denis & Schiffermüller, 1775) | + |
| 12. | Brenthis daphne (Bergsträsser, 1780) | VU/CR |
| 13. | Nymphalis xanthomelas (Esper, 1781) | + |
| 14. | Euphydryas aurinia (Rottemburg, 1775) | CR/VU |
| 15. | Melitaea diamina (Lang, 1789) | VU |
| 16. | Limenitis populi (Linnaeus, 1758) | CR/VU |
| 17. | Apatura iris (Linnaeus, 1758) | + |
| 18. | Apatura ilia (Denis & Schiffermüller, 1775) | CR/VU |
| 19. | Minois dryas (Scopoli, 1763) | CR |
Tab. 5. Motyle dzienne wykazane na terenie gminy Komańcza, umieszczone na „Czerwonej Liście Zwierząt Karpat” (Witkowski i in. 2003). Zastosowane kategorie: CR – skrajnie zagrożony, EN – silnie zagrożony, VU – wysokiego ryzyka, + – niezagrożony.
| Gatunek | No załącznika | |
| 1. | Parnassius mnemosyne (Linnaeus, 1758) | IV |
| 2. | Lycaena dispar (Haworth, 1802) | II i IV |
| 3. | Phengaris arion (Linnaeus, 1758) | IV |
| 4. | Euphydryas aurinia (Rottemburg, 1775) | II |
Tab. 6. Motyle dzienne wykazane na terenie gminy Komańcza, znajdujące się na liście zwierząt będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej, których ochrona wymaga wyznaczenia Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa).
| Lp. | Gatunek | Kwadrat UTM (10×10 km) | |||||||||||
| EV68 | EV67 | EV66 | EV77 | EV76 | EV75 | EV87 | EV86 | EV85 | EV84 | EV95 | |||
| Hesperiidae | |||||||||||||
| 1. | Erynnis tages | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||||
| 2. | Carcharodus alceae | ● | |||||||||||
| 3. | Pyrgus malvae | ● | ● | ||||||||||
| 4. | Carterocephalus palaemon | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||
| 5. | Carterocephalus silvicola | ● | |||||||||||
| 6. | Thymelicus lineola | ● | ● | ● | |||||||||
| 7. | Thymelicus sylvestris | ● | ● | ● | |||||||||
| 8. | Hesperia comma | ● | ● | ||||||||||
| 9. | Ochlodes sylvanus | ● | ● | ||||||||||
| Papilionidae | |||||||||||||
| 10. | Parnassius mnemosyne | ● | ● | ● | ● | ● | |||||||
| 11. | Iphiclides podalirius | ● | ● | ● | |||||||||
| 12. | Papilio machaon | ● | ● | ● | ● | ||||||||
| Pieridae | |||||||||||||
| 13. | Leptidea reali | ● | ● | ||||||||||
| 14. | Leptidea sinapis | ● | ● | ● | |||||||||
| 15. | Anthocharis cardamines | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |||
| 16. | Aporia crataegi | ● | |||||||||||
| 17. | Pieris brassicae | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |||
| 18. | Pieris rapae | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |||
| 19. | Pieris napi | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |
| 20. | Pieris bryoniae | ● | ● | ||||||||||
| 21. | Pontia daplidice | ● | ● | ● | |||||||||
| 22. | Colias erate | ● | ● | ● | |||||||||
| 23. | Colias croceus | ● | ● | ● | |||||||||
| 24. | Colias hyale | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||||
| 25. | Gonepteryx rhamni | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |
| Lycaenidae | |||||||||||||
| 26. | Hamearis lucina | ● | ● | ● | ● | ||||||||
| 27. | Lycaena phlaeas | ● | ● | ● | ● | ||||||||
| 28. | Lycaena dispar | ● | |||||||||||
| 29. | Lycaena virgaureae | ● | ● | ● | ● | ||||||||
| 30. | Lycaena tityrus | ● | ● | ||||||||||
| 31. | Lycaena alciphron | ● | ● | ● | ● | ||||||||
| 32. | Lycaena hippothoe | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||||
| 33. | Thecla betulae | ● | ● | ||||||||||
| 34. | Neozephyrus quercus | ● | ● | ||||||||||
| 35. | Callophrys rubi | ● | |||||||||||
| 36. | Satyrium w-album | ● | |||||||||||
| 37. | Satyrium pruni | ● | ● | ||||||||||
| 38 | Satyrium ilicis | ● | |||||||||||
| 39. | Satyrium acaciae | ● | |||||||||||
| 40. | Cupido minimus | ● | ● | ● | |||||||||
| 41. | Cupido argiades | ● | ● | ● | ● | ● | |||||||
| 42. | Cupido decolorata | ● | ● | ||||||||||
| 43. | Cupido alcetas | ● | ● | ||||||||||
| 44. | Celastrina argiolus | ● | ● | ● | ● | ● | |||||||
| 45. | Glaucopsyche alexis | ● | |||||||||||
| 46. | Phengaris arion | ● | ● | ● | ● | ||||||||
| 47. | Phengaris rebeli | ● | |||||||||||
| 48. | Plebejus argus | ● | ● | ||||||||||
| 49. | Aricia eumedon | ● | ● | ||||||||||
| 50. | Cyaniris semiargus | ● | ● | ● | |||||||||
| 51. | Polyommatus icarus | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||
| 52. | Polyommatus daphnis | ● | |||||||||||
| 53. | Polyommatus bellargus | ● | |||||||||||
| Nymphalidae | |||||||||||||
| 54. | Argynnis paphia | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |||
| 55. | Argynnis pandora | ● | ● | ||||||||||
| 56. | Argynnis aglaja | ● | ● | ● | ● | ||||||||
| 57. | Argynnis adippe | ● | ● | ● | ● | ||||||||
| 58. | Argynnis niobe | ● | ● | ● | |||||||||
| 59. | Argynnis laodice | ● | |||||||||||
| 60. | Issoria lathonia | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||||
| 61. | Brenthis ino | ● | ● | ● | ● | ● | |||||||
| 62. | Brenthis daphne | ● | ● | ● | ● | ● | |||||||
| 63. | Boloria euphrosyne | ● | ● | ● | |||||||||
| 64. | Boloria selene | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||||
| 65. | Boloria dia | ● | |||||||||||
| 66. | Vanessa atalanta | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||||
| 67. | Vanessa cardui | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||||
| 68. | Aglais io | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |||
| 69. | Aglais urticae | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||
| 70. | Polygonia c-album | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |||
| 71. | Araschnia levana | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |||
| 72. | Nymphalis antiopa | ● | ● | ● | ● | ||||||||
| 73. | Nymphalis polychloros | ● | ● | ● | |||||||||
| 74. | Nymphalis xanthomelas | ● | ● | ● | |||||||||
| 75. | Euphydryas aurinia | ● | |||||||||||
| 76. | Melitaea phoebe | ● | |||||||||||
| 77. | Melitaea diamina | ● | ● | ||||||||||
| 78. | Melitaea athalia | ● | ● | ● | ● | ● | |||||||
| 79. | Limenitis populi | ● | ● | ||||||||||
| 80. | Limenitis camilla | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||||
| 81. | Apatura iris | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||||
| 82. | Apatura ilia | ● | ● | ● | ● | ||||||||
| 83. | Pararge aegeria | ● | ● | ● | ● | ● | |||||||
| 84. | Lasiommata megera | ● | ● | ● | |||||||||
| 85. | Lasiommata maera | ● | ● | ● | |||||||||
| 86. | Coenonympha arcania | ● | |||||||||||
| 87. | Coenonympha glycerion | ● | ● | ● | ● | ● | |||||||
| 88. | Coenonympha pamphilus | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |
| 89. | Aphantopus hyperantus | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |
| 90. | Maniola jurtina | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |
| 91. | Hyponephele lycaon | ● | |||||||||||
| 92. | Erebia ligea | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ||||||
| 93. | Erebia euryale | ● | ● | ||||||||||
| 94. | Erebia aethiops | ● | ● | ● | ● | ||||||||
| 95. | Erebia medusa | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | |||||
| 96. | Melanargia galathea | ● | ● | ||||||||||
| 97. | Minois dryas | ● | ● | ● | ● | ● | |||||||
| Liczba gatunków | 9 | 53 | 18 | 17 | 53 | 49 | 22 | 75 | 37 | 11 | 53 | ||
Tab. 7. Gatunki motyli dziennych wykazane w gminie Komańcza do roku 2017 w podziale na kwadraty siatki UTM (10 x10 km).
Do szczegółowej analizy rozmieszczenia odnalezionych gatunków na obszarze gminy Komańcza wykorzystano siatkę kwadratów UTM o bokach 10×10 km. Należy dodać, że cały obszar gminy w granicach do 31 grudnia 2016 roku leżał w 11 kwadratach UTM: EV68, EV67, EV66, EV77, EV76, EV75, EV87, EV86, EV85, EV84, EV95, a po zmianie granic administracyjnych z dniem 01 stycznia 2017 obszar ten uległ pomniejszeniu o część terenów zlokalizowanych w kwadratach EV67, EV66 oraz cały teren w kwadracie EV68, i obecnie leży w 10 kwadratach siatki UTM.
Na wstępie należy podkreślić fakt, że obszar gminy Komańcza nie został przebadany równomiernie. Najlepiej rozpoznano faunę grupy Rhopalocera w kwadracie EV86 (Rzepedź, Duszatyn, Kalnica, Prełuki Turzańsk, Mików), gdzie odnaleziono 75 gatunków motyli dziennych. W kwadratach EV67 (Darów, Surowica, Polany Surowicze, Moszczaniec), EV76 (Komańcza, Jawornik, Czystogarb, Dołżyca, Radoszyce) oraz EV95 (obszar na wschód od Woli Michowej) odnaleziono po 53 gatunki motyli dziennych, a w kwadracie EV75 (Łupków, Osławica, Nowy Łupków) – 49 gatunków Rhopalocera. W pozostałych kwadratach odnaleziono odpowiednio: EV85 (Smolnik, Wola Michowa) – 37 gatunków, EV87 (Wysoczany, Kulaszne, Szczawne, Maniów) – 22 gatunki, EV66 (Jasiel) – 18 gatunków, EV77 (Wisłok Wielki) – 17 gatunków, EV84 (Balnica) – 11 gatunków oraz w kwadracie EV68 – 9 gatunków (Tab. 7).
Do najbardziej cennych gatunków, występujących w okolicach Komańczy należy zaliczyć prawnie chronione w Polsce: Parnassius mnemosyne, Iphiclides podalirius, Lycaena dispar, Phengaris arion, Phengaris rebeli, Euphydryas aurinia, której stanowisko znalazło się po roku 2016 poza nowymi granicami gminy oraz Minois dryas, gatunek będący obecnie w ekspansji na obszarze południowo-wschodniej Polski (Bury i in. 2015, Bury i in. 2016a, b). Ponadto warto odnotować obecność innych rzadko spotykanych i lokalnych gatunków, takich jak: Pieris bryoniae, Hamearis lucina, Satyrium acaciae, Cupido decolorata, C. alcetas, Glaucopsyche alexis, Polyommatus bellargus, P. daphnis, Argynnis pandora, A. niobe, A. laodice, Brenthis daphne, Boloria euphrosyne, Melitaea phoebe, Limenitis populi oraz typowo górskie gatunki oczennic Erebia ligea, E. euryale oraz E. aethiops (Buszko 1997, Buszko i Masłowski 2008, Bury 2017). Warto podkreślić, że obszar gminy w całości objęty różnymi formami ochrony, może stanowić ważną ostoję dla wielu rzadkich i zagrożonych gatunków motyli dziennych.
Tak znaczna liczba wykazanych gatunków świadczy o utrzymującej się w rejonie Komańczy wysokiej bioróżnorodności środowiska. Jest to tym bardziej oczywiste, gdy porównamy liczbę stwierdzonych tu motyli dziennych do danych z sąsiednich obszarów, w tym obszarów ściśle chronionych, jakimi są Parki Narodowe. I tak, w Magurskim PN stwierdzono dotychczas 77 (Kasior i Witkowski 2000, Masło 2015), a w Bieszczadach Zachodnich 131 gatunków motyli dziennych (Bielewicz 1973, Przybyłowicz 2000),. w Pienińskim PN odnotowano dotychczas 96 gatunków (Razowski 2000), na Pogórzu Przemyskim 89 gatunków (Bielewicz 1973), na terenie Roztoczańskiego PN 79 gatunków (Nowacki 1992), w obrębie Tatrzańskiego PN 54 gatunki (Buszko i in. 2000), a na terenie Gorczańskiego PN 44 gatunki z grupy Rhopalocera (Przybyłowicz 1998). Dla porównania na terenie planowanego Parku Krajobrazowego Beskidu Niskiego stwierdzono łącznie 90 gatunków (Żurawlew i in. 2017), w obrębie Gwoźnicko-Chyżnieńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu 81 gatunków, a na terenie gminy Markowa – 80 gatunków motyli dziennych (Bury, dane niepubl.).
Literatura:
Banaszak J., Buszko J., Czachorowski S., Czechowska W., Hebda G., Liana A., Pawłowski J., Szeptycki A., Trojan P., Węgierek P. 2004. Przegląd badań inwentaryzacyjnych nad owadami w parkach narodowych Polski. Wiadomości Entomologiczne 23(Supl. 2): 5–56.
Bielewicz M. 1973. Motyle większe (Macrolepidoptera) Bieszczadów Zachodnich i Pogórza Przemyskiego. Roczniki Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Przyroda, 7: 1–170.
Bury J. 2010. Leksykon – motyle. [W:] Buszko J., Bury J., Wiatrak Z. (red.). Najpiękniejsze motyle i trzmiele Podkarpacia. Wyd. Libra, Rzeszów, 137–171.
Bury J. 2017. Nowe dane o rozmieszczeniu Brenthis daphne (Bergsträsser, 1780) (Lepidoptera: Nymphalidae) w południowo–wschodniej Polsce z lat 2001–2016. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 36(2): 55–70.
Bury J., Masło D., Obszarny M., Paluch F. 2015. Ekspansja Iphiclides podalirius (Linnaeus, 1758) (Lepidoptera: Papilionidae) na podkarpaciu w latach 2010–2014. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 34(3): 3–17.
Bury J., Masło D., Obszarny M. 2016a. Nowe dane o rozmieszczeniu skalnika driady Minois dryas (Scopoli, 1763) (Lepidoptera: Nymphalidae) w południowo–wschodniej Polsce z lat 2012–2014. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 35(2): 41–62.
Bury J., Mazepa J., Kutera M., Guzik W. 2016b. Nowe dane o rozmieszczeniu skalnika driady Minois dryas (Scopoli, 1763) (Lepidoptera: Nymphalidae). Część II. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 35(3): 3–36.
Buszko J. 1997. Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce 1986–1995. Turpress, Toruń.
Buszko J., Masłowski J. 2008. Motyle dzienne Polski. Wyd. Koliber, Nowy Sącz.
Buszko J., Nowacki J. (eds.). 2000. The Lepidoptera of Poland. A distributional checklist. Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Poznań, Toruń.
Buszko J., Mikkola K., Nowacki J. 2000. Motyle (Lepidoptera) Tatr Polskich. Część I. Wstęp, przegląd gatunków, geneza fauny. Wiadomości Entomologiczne 19, Suppl.: 1–43.
Buszko J., Nowacki J. 2002. Lepidoptera. [W]: Głowaciński Z. (Ed.) Red list of threatened animals in Poland. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków.
Dąbrowski J. S., Krzywicki M. 1982. Ginące i zagrożone gatunki motyli (Lepidoptera) w faunie Polski. Część I. Nadrodziny: Papilionoidea, Hesperioidea, Zygenoidea. Disappearing and threatened Lepidoptera on fauna of Poland. Studia Naturae. S. B Nr 31. PWN, Warszawa–Kraków.
Głowaciński Z., Nowacki J. (red.). 2004. Polska Czerwona Księga Zwierząt. Bezkręgowce. PWRiL, Warszawa.
Kalarus K. 2016. Wybrane problemy ochrony przyrody na przykładzie motyli (Lepidoptera) jako grupy modelowej. Kosmos 63(3): 445–453.
Kosior A., Witkowski Z. 2000. Motyle dzienne Rhopalocera Magurskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 19(2): 67–83.
Krzywicki M. 1982. Monografia motyli dziennych Polski. Papilionoidea i Hesperioidea (Lepidoptera). Lublin, 364 ss., 168 map, 17 tabl., 4 tabele (maszynopis).
Krajowa Sieć Informacji o Bioróżnorodności http://www.ksib.pl [dostęp 30.07.2017].
Masło D. 2015. Fauna motyli dziennych (Lepidoptera: Rhopalocera) zbiorowisk łąkowych w Magurskim Parku Narodowym. Roczniki Bieszczadzkie 23: 199–209.
Motyle Europy www.lepidoptera.eu [dostęp 30.07.2017]
Nowacki J. 1992. Motyle dzienne Roztoczańskiego Parku Narodowego (Lepidoptera) Wiadomości Entomologiczne 11(4): 221–227.
Pawłowski J. 2009. Cenne bezkręgowce naziemne Magurskiego Parku Narodowego i terenów ościennych. [W:] Górecki A., Zemanek B. (red.). Magurski Park Narodowy – monografia przyrodnicza, Oficyna Wydawnicza Text, Krempna–Kraków, 132–146.
Pawłowski J. 2011. Karpaty polskie jako ostoja i azyl zagrożonych gatunków bezkręgowców. Roczniki Bieszczadzkie 19: 231–245.
Przybyłowicz Ł. 1998. Motyle dzienne (Papilionoidea i Hesperioidea) Gorczyńskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 17(4): 51–56.
Przybyłowicz Ł. 2000. Motyle (Lepidoptera) Bieszczadów Zachodnich. Monografie Bieszczadzkie 8: 251–303.
Razowski J. 2000. Motyle (Lepidoptera). Flora i Fauna Pienin – Monografie Pienińskie 1: 215 –221.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. 1–44. Dz. U. z 2016 r., poz. 2183.
Sachanowicz K., Wower A., Buszko J. 2011. Past and present distribution of the cryptic species Leptidea sinapis and L. reali (Lepidoptera: Pieridae) in Poland and its implications for the conservation of these butterflies. Eur. J. Entomol. 108: 235–242.
Sielezniew M., Dziekańska I. 2010. Motyle dzienne. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
Warecki A. 2010. Motyle dzienne Polski Atlas bionomii. Wyd. Koliber, Nowy Sącz.
Witkowski Z. 2004. Niepylak apollo. [W:] Głowaciński Z., J. Nowacki (red.). Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, 239–241.
Witkowski Z., Król W., Solarz W. (red.). 2003. Carpathian List Of Endangered Species. WWF and Institute of Nature Conservation, PASc, Vienna–Kraków.
Żurawlew P., Bury J., Jonko K. 2017. Motyle dzienne projektowanego Parku Krajobrazowego Beskidu Niskiego. Opracowanie na potrzeby dokumentacji projektowej Parku Krajobrazowego Beskidu Niskiego wykonanej przez Fundację Dziedzictwo Przyrodnicze, ul. Mickiewicza 44/5, 37-700 Przemyśl.
Projekt Karpackie Inicjatywy Lokalne 2 realizowany przez Stowarzyszenie Ekopsychologia dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
